Gebruik van AB bij mensen

De monitoring van het gebruik bij mensen is gebaseerd op het gebruik van terugbetaalde systemische antibiotica in ziekenhuizen en ambulante zorg. De indicator die wordt gebruikt voor het antibioticagebruik is het aantal “Defined Daily Dose” (DDD) dat per dag wordt gebruikt per 1000 inwoners (“Defined Daily Dose per 1000 inhabitants per day” - DID). Er wordt ook gekeken naar het aandeel van het gebruik van smalspectrum antibiotica ten opzichte van breedspectrum antibiotica en het aandeel van antibiotica die door de WHO zijn ingedeeld in de categorie “Access” ten opzichte van de AB die tot de categorieën “Watch” en “Reserve” behoren. Over het algemeen is de evolutie positief of stabiel, maar nog te ver verwijderd van de doelstellingen die de nationale, Europese en mondiale gezondheidsinstanties hebben vastgesteld om de doeltreffendheid van antibiotica te vrijwaren.

De evolutie van het antibioticagebruik wordt naast de figuren in het BELMAP-rapport aangegeven met pijlen die de trend voor de gehele onderzochte periode aangeven.

Totaal gebruik van systemische antibiotica in ziekenhuizen/ambulante zorg in 2024

In 2024 bedroeg het aantal DID voor terugbetaalde systemische antibiotica, die zowel in ziekenhuizen als in de ambulante zorg worden gebruikt, 20,6, een daling ten opzichte van 2019 (21,4 DID), maar nog ver verwijderd van de door de Europese Raad voor 2030 beoogde 17,5.

Gebruik van Access-antibiotica in vergelijking met Watch- en Reserve-antibiotica

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft antibiotica in drie groepen ingedeeld om een optimaal gebruik ervan te bevorderen. De AWaRe-classificatie maakt een onderscheid tussen “Access”-antibiotica, die effectief zijn tegen een breed spectrum van veelvoorkomende en gevoelige pathogenen en waarvan het resistentiepotentieel geringer is dan dat van geneesmiddelen die zijn geclassificeerd als “Watch” en “Reserve”.

Het gebruik van “Access”-antibiotica bedroeg in 2024 68,4% van het totale gebruik van antibiotica, wat een stijging betekent ten opzichte van 2019 (67,9%) en een resultaat is dat hoger ligt dan de door de Europese Raad voor 2030 vastgestelde doelstelling van 65%, maar lager ligt dan de door de WHO vastgestelde doelstelling van 70%.

Gebruik in de ambulante zorg

Het gebruik in de ambulante zorg bleef stabiel ten opzichte van 2023 (19,01 DID in 2024, ofwel -0,7%) en daalde met 3,9% ten opzichte van 2019 (19,775 DID), de situatie vóór de Covid-19-pandemie, toen een aanzienlijke daling van het gebruik werd waargenomen (- 22,9% in 2020 ten opzichte van 2019). Deze daling ligt echter ver onder de Belgische doelstelling voor 2024 van - 40% ten opzichte van 2019.

Gebruik van smalspectrum antibiotica

De algemene evolutie van de verhouding tussen het gebruik van smalspectrum antibiotica en breedspectrum antibiotica is positief, hoewel de doelstelling van de BAPCOP (Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid) voor de verhouding amoxicilline/ amoxicilline + clavulaanzuur nog lang niet is bereikt (de verhouding in 2024 is 54:46 – dezelfde als in 2013, hoewel deze de afgelopen drie jaar licht is gestegen – terwijl het beoogde doel 80:20 is). Ook het gebruik van fluoroquinolonen is licht gedaald ten opzichte van 2023, maar zonder het streefcijfer te halen (5,9% van alle systemische AB's voor een beoogd maximum van 5%).

Gebruik in algemene ziekenhuizen

Het aantal DID (543,3 in 2023) is daar de afgelopen tien jaar met 15,3% gestegen. Er zijn echter grote verschillen in gebruik tussen de verschillende categorieën ziekenhuizen (algemeen, gespecialiseerd, psychiatrisch, eerste-, tweede- of derdelijns).

Het aandeel van het gebruik van breedspectrum antibiotica ten opzichte van smalspectrum antibiotica bleef stabiel (28,4% in 2024), maar er zijn significante verschillen naargelang het type ziekenhuis en het type antibioticum.

Antimicrobiële resistentie van pathogenen bij mensen

BELMAP heeft de belangrijkste resistentie-indicatoren die door het ECDC, de EFSA en het EMA worden gebruikt, licht aangepast op basis van hun klinische belang in België. De gegevens worden retrospectief verzameld (jaar -1) en geaggregeerd op ziekenhuisniveau.

Primaire indicatoren

De primaire indicatoren geven een algemeen beeld van de situatie weer. Sinds 2012 is het aandeel van methicilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA)-isolaten in de Belgische algemene ziekenhuizen gedaald, hoewel de daling de afgelopen vijf jaar is vertraagd en er in sommige regio's zelfs een toename is. Het aandeel invasieve isolaten van Escherichia coli die resistent zijn tegen cefalosporines van de derde generatie is gestabiliseerd op het niveau van 2019 . Ten slotte is de prevalentie van carbapenem-resistente Klebsiella pneumoniae tijdens de onderzochte periode aanzienlijk toegenomen, tot 2% in 2024.

Secundaire indicatoren

De secundaire indicatoren verschaffen informatie over meer specifieke, maar voor de volksgezondheid belangrijke kwesties, of over gebieden die niet volledig door de primaire indicatoren worden bestreken.

Het aandeel invasieve multiresistente (MDR) Klebsiella pneumoniae-stammen die resistent zijn tegen cefalosporines van de derde generatie, aminoglycosiden en fluoroquinolonen fluctueert in de periode 2012-2024, terwijl het in Europa afneemt. Er is geen stijgende of dalende trend waarneembaar in het aandeel invasieve P. aeruginosa-stammen die resistent zijn tegen carbapenems, maar er zijn wel aanzienlijke schommelingen van jaar tot jaar. Er is ook geen stijgende of dalende trend in de prevalentie van resistentie van E. coli uit urinemonsters tegen ciprofloxacine.

Bij invasieve stammen van S. pneumoniae werd de afgelopen vijf jaar een hogere resistentie tegen penicilline waargenomen, nadat het niveau in de periode tussen 2011 en 2019 stabiel op ongeveer 10% lag. De methodologie voor de interpretatie van de resultaten van de gevoeligheidstests, die vanaf 2019 werd gewijzigd, kan echter aan dit resultaat hebben bijgedragen. De prevalentie van de resistentie van deze bacterie tegen macroliden is tijdens de pandemie toegenomen, maar is in 2022 en 2023 teruggekeerd naar ongeveer 15%, dat constant werd waargenomen voor de periode 2015-2019, alvorens opnieuw te stijgen tot 16,9% in 2024. Een andere secundaire indicator, de resistentie tegen vancomycine bij E. faecium, vertoont een vergelijkbare trend, met een algemene daling maar hogere niveaus in de afgelopen vijf jaar.

Reductiedoelstellingen

De Europese Raad stelt ook doelstellingen vast voor de vermindering van de incidentie van bloedinfecties veroorzaakt door bepaalde belangrijke resistente pathogenen tegen 2030. Voor elke ziekteverwekker wordt op Europees niveau een reductiedoelstelling ten opzichte van 2019 vastgesteld, en om deze doelstelling te bereiken, is ook een specifieke doelstelling per land bepaald. België moet de incidentie van MRSA met 6%, van E. coli resistent tegen cefalosporines van de derde generatie met 12% en van K. pneumoniae resistent tegen carbapenems met 2% verminderen.

De drie indicatoren zijn tussen 2022 en 2024 boven de nationale streefcijfers gestegen, wat de noodzaak van voortdurende waakzaamheid onderstreept.

Meer informatie

Voor alle informatie over het gebruik van AB bij mensen en dieren, alle gegevens over antibioticaresistentie in België en een beschrijving van de gebruikte methodologieën, kunt u hier het volledige BELMAP-rapport raadplegen.

De interactieve versie van het rapport biedt directe toegang tot informatie die gemakkelijk kan worden gevonden dankzij een organigram met trefwoorden.